Fotograferen in raw nader uitgelegd

Wessel Sijl

Fotograferen in raw is niet meer voorbehouden aan dure, professionele camera’s. Ook steeds meer smartphones kunnen in raw fotograferen. Mede hierdoor is de laatste tijd de behoefte aan meer informatie over raw flink gegroeid. Toch worden nog altijd heel veel foto’s gemaakt in jpg-formaat. Dat is een bekend type fotoformaat waarbij de foto in de camera digitaal wordt ‘ontwikkeld’. De foto is daarmee direct klaar voor bekijken en delen met anderen. Bovendien is na dit ‘ontwikkelen’ het bestand fors afgeslankt, zodat het niet teveel ruimte inneemt op de geheugenkaart of de harde schijf. Dat ‘ontwikkelen’ gebeurt in een split second. In de regel ziet de foto, als er geen gekke dingen zijn opgetreden tijdens het fotograferen (zoals een bewogen camera of fel tegenlicht), er prima uit.

In dit artikel zullen we niet verder op het jpg-formaat ingaan, maar als de nieuwsgierigheid is geprikkeld om meer hierover te willen weten, kijk dan eens voor een prima uitleg op https://nl.wikipedia.org/wiki/JPEG.

Verschillen raw en jpg

Wat is het verschil tussen raw en jpg? Om te beginnen is raw géén afkorting, zoals jpg, maar het is simpelweg het Engelse woord voor ruw. En dat zegt gelijk bijna alles. Er gebeurt namelijk in de camera na het maken van de foto weinig. De ruwe beelddata – vandaar dat woord raw – worden weggeschreven naar de geheugenkaart. De foto wordt niet digitaal ontwikkeld in de camera. Dat "ontwikkelen" doet de fotograaf zelf, later op de computer, met een zogenaamde raw-converter (de digitale versie van de donkere kamer die nodig is bij analoge fotografie).

Beeld of geen beeld

Ruwe bits en bytes vormen nog geen foto. Het raw-fotobestand is nog niet toonbaar. Met behulp van een speciale toepassing, een raw-converter, moet er een representatieve foto in jpg (of voor de kritische fotograaf in tif-formaat) van worden gemaakt.

Of is in die prille fase toch wel iets te zien? De oplettende lezer, die over een camera of smartphone beschikt die foto’s in raw kan vastleggen, zal het niet ontgaan dat na het maken van een foto in raw-formaat er toch een fris plaatje wordt getoond op het scherm, net zoals bij het fotograferen in jpg. Hoe zit dat ? Dat getoonde beeld (wat je ook ziet als je een raw-bestand opent in een raw-converter) is een klein jpg-bestand. Met andere woorden: er is toch iets van ‘ontwikkelen’ in de camera of smartphone gedaan. Je kunt dan in ieder geval op locatie terugzien wat je hebt gefotografeerd, met de bijbehorende informatie over belichting en dergelijke, en als startbeeld voor de bewerking in de raw-converter. Daarnaast maken ook viewer-programma’s (bijvoorbeeld de gratis toepassing IrfanView) gebruik van die kleine geconverteerde jpg-bestandjes.

Sommige moderne camera’s hebben een ingebouwde raw-converter om foto’s zelf te converteren naar een jpg- of tif-bestand. Of dat handig of nuttig is, hangt sterk af van persoonlijke voorkeuren. Veel fotografen vinden de handelingen onhandig die op een klein beeldscherm moeten worden gevolgd. Anderen vinden het aantal bewerkingsopties onvoldoende (minder dan de meeste raw-converters). Maar er zijn ook mensen die het juist wel handig vinden, bijvoorbeeld voor een eerstelijnsbeoordeling van een bewerkte foto op locatie.

Dit effect (het warmer maken van de zonsondergang) kon alleen door de bewerking van een raw-foto worden gerealiseerd

Voor- en nadelen van raw

Wat maakt het raw-formaat zo interessant? In eerste instantie lijken er alleen maar nadelen te zijn. Een raw-bestand is flink groter dan een jpg en de geheugenkaart is sneller vol. Om nog maar te zwijgen van de ruimte die raw-bestanden op de harde schijf van de computer inneemt. Je kunt bovendien een raw-foto niet – althans niet zonder speciaal daarvoor bedoeld programma – even snel bekijken op de computer, tv, tablet of ander apparaat. Het converteren (het ‘ontwikkelen’) wordt gedaan met behulp van een raw-converter en dat is een extra stap. Het lijkt allemaal omslachtig.

De kneep zit hem in het ontwikkelen van een jpg-foto in de camera. De elektronica – de computer – van de camera (of smartphone of tablet) bepaalt met welke parameters de foto wordt ontwikkeld en dus hoe die eruit gaat zien. Daarop kun je niet ingrijpen. Je kunt hooguit voorafgaand wat doen met de instellingen van de camera, bijvoorbeeld de keuze van de witbalans of belichtingscompensatie. Maar krijgt de foto dan ook de scherpte, de toon, het contrast, het dynamisch bereik enzovoorts zoals je dat wenst? Dat is nog maar de vraag: de elektronica van de camera werkt zijn eigen protocol af. Het zou zomaar kunnen zijn dat je het daarmee niet eens bent en je liever een ander resultaat wenst.

Heden versus verleden

Hier gaat een vergelijking op met de analoge (chemische) fotografie: als je jouw volgeschoten filmrolletje liet ontwikkelen en afdrukken, gebeurde dat op een gestandaardiseerde manier door de ontwikkelcentrale. Daar had jij geen invloed op. Maar als je zelf ontwikkelde en afdrukte, kon je naar eigen voorkeur onder- of overbelichten, zodat je dekking en contrastverhoudingen helemaal in eigen hand had. Jij had de regie, met beter afgewogen resultaten tot gevolg.

Terug naar het digitale heden. Toegegeven, bij de jongste generatie camera’s, tablets en smartphones doet de ingebouwde elektronica het vastleggen in jpg best goed. Het voorgeprogrammeerde denkwerk is goed afgewogen, niet in de laatste plaats omdat de rekenkracht in camera’s, smartphones en tablets steeds groter is geworden. Er komt een representatieve foto uit. Maar die output is wel gebaseerd op de grootste gemene deler, dus zoals een foto er gemiddeld uit moet zien: zo min mogelijk afwijkend van de realiteit en wat gemiddeld mooi gevonden wordt. Is dat wat jij als fotograaf echt wilt? Dat is iets om over na te denken, want voor een kritische fotograaf inspireert de middelmaat niet.

Jpg aanpassen

Menig lezer denkt wellicht: dat gemiddelde jpg-resultaat is toch prima? Je kunt de foto toch eventueel achteraf naar smaak aanpassen in een fotobewerkingsprogramma? Hierop valt veel af te dingen, want een jpg is een sterk gecomprimeerd bestand. Beter kan worden gesproken van een verkleind bestand. Die verkleining is tot stand gekomen door ongeveer tachtig procent van de beeldinformatie die niet meer nodig is nadat de camera er een toonbare foto van heeft gemaakt, te verwijderen! En weg is weg. Het achteraf bewerken van een jpg-fotobestand, vooral als het om technisch corrigeren gaat (zoals belichting of scherpte verbeteren), wordt problematisch. Zo valt bijvoorbeeld een uitgevreten witte partij in de lucht echt niet meer te verbeteren. De doortekening komt niet meer terug, want de beeldinformatie waarmee een stukje doortekening in de lucht behouden had kunnen blijven, is weggegooid. Zo zijn er vele andere soorten correcties niet meer (afdoende) aan te pakken.

Daarnaast is er een fors risico van stapsgewijze verslechtering van het beeld. Elke keer als een jpg wordt geopend en bewerkt, treedt een verslechtering op. Dit effect is goed te vergelijken van een A4-tje met tekst waarvan een fotokopie wordt gemaakt. De kopie wordt opnieuw gefotokopieerd en die kopie wordt ook weer gefotokopieerd, enzovoort. Al bij de derde fotokopie van fotokopie is de tekst onscherp, vlekkerig en onleesbaar geworden.

Kwaliteit

De ruwe beelddata – het raw-bestand – zijn heel zinvol, vooral om foto’s te converteren naar je eigen voorkeuren en om alle kwaliteit eruit te halen die er in zit. Niet alleen de kwaliteit in het fotobestand, maar ook de kwaliteit van de camera. En niet te vergeten de lens: je wilt immers dat de optische kwaliteiten van de lens – zeker als het een hoogwaardig en duur objectief is – goed wordt benut en niet wordt ondermijnd door het weggooien van belangrijke beeldinformatie. Alhoewel de ingebouwde parameters in de camera steeds meer kunnen (waaronder rekening houden met de soort gebruikte lens), is de eigen regie toch het allerbeste.

Het vergt wat gewenning, maar als de raw-conversie goed wordt gedaan, kun je tot adembenemende resultaten komen. Behalve het tot het uiterste benutten van de beeldinformatie – en de veel betere mogelijkheden van correcties van bijvoorbeeld belichting en scherpte – is fotograferen in raw ook verdienstelijk om foute instellingen in de camera ongedaan te maken, zonder dat dit merkbaar is. Een goed voorbeeld hiervan is een fout die menig fotograaf wel eens is overkomen: een compleet fout ingestelde witbalans. Zoiets kan in de raw-converter simpel worden gecorrigeerd naar werkelijkheid (of naar smaak). Immers, met de ruwe beelddata is niets gebeurd; de genoemde foute witbalans is alleen zichtbaar in de preview op het scherm van de camera of in de raw-converter, maar in feite zijn de ruwe beelddata onveranderd.

Ga voor de eigen smaak

Minstens zo belangrijk, naast de eigen regie op het technische resultaat, is dat een raw-bestand naar eigen smaak kan worden geconverteerd. Als je dus bijvoorbeeld die zonsondergang nóg warmer wil maken dan de werkelijkheid, kan dat fantastisch worden bereikt met de raw-converter, zonder verlies van kwaliteit.

Kortom, als je zelf je foto’s ontwikkelt’ en converteert met de raw-converter, kun je veel beter sturen naar eigen smaak, er meer kwaliteit uit halen en daarmee een krachtiger basis leggen voor de verdere nabewerking en finetuning met een fotobewerkingsprogramma. Als je ziet en ondervindt wat mogelijk is, geeft dat een boost om er verder mee te gaan. De extra handelingen en de tijd heb je er dan graag voor over!

Welke converter

Enkele open source raw converters

Een veelvoorkomende vraag (en voer voor discussie) is welke raw-converter de beste is. Er zijn er veel, waaronder ook goede gratis/open-sourcetoepassingen. En verder zijn er fotoprogramma’s die een ingebouwde raw-converter hebben (zoals CameraRaw, als onderdeel van Photoshop Elements, of de fraaie ingebouwde optie in Affinity Photo).

Een raw-converter kan zich onderscheiden wanneer rekening wordt gehouden met de settings van de gebruikte camera. Veel camerafabrikanten leveren – in de regel heel goede – dedicated toepassingen. Soms maken ze die zelf, maar vaak laten ze het over aan gespecialiseerde softwaremakers. Een voorbeeld is het Japanse Silkypix, dat in opdracht van diverse camerabouwers zoals Pentax, Canon en Panasonic, cameramerk- en type dedicated raw-converters maakt. Interessant voor de kritische fotograaf, maar dat neemt niet weg dat zich onder merkonafhankelijke raw-converters ook zeer goede bevinden, zoals DXO, Adobe Lightroom, enzovoort. Testen en vergelijken is de beste leerschool. Aan de gratis/open-sourcetoepassingen val je je sowieso geen buil, en voor wat betreft de betaalde toepassingen zijn er vaak kosteloze testversies die tijdelijk te gebruiken zijn.

Tot slot

Je weet nu wat raw is en wat de voor- en nadelen zijn. Heb je nooit met raw gewerkt, maar biedt jouw camera die optie wel? Probeer het gewoon eens uit, stel zelf vast hoever je er mee komt en of het aanspoort om vaker te fotograferen in raw. Twijfel je nog? Stel dan de camera zodanig in dat zowel een jpg als een raw-bestand wordt weggeschreven naar de geheugenkaart. Bij veel camera’s kan dat: sommige bieden plaats aan meerdere geheugenkaarten waarbij het zelfs mogelijk is om de raw-bestanden naar geheugenkaart 1 te schrijven en de jpg-bestanden naar geheugenkaart 2. Bijkomend voordeel is dat je het verschil kunt zien tussen het eindproduct van de camera en het eigen gemaakte product. En kom je er toch niet uit, dan kun je nog altijd op de jpg terugvallen. Je kunt als HCC-lid natuurlijk ook altijd een beroep doen op de kennis en ervaring van vrijwilligers bij HCC!compusers en HCC!fotovideo.

	Een opname in moeilijke omstandigheden met tegenlicht, hoog contrast en een fletse nevel over het meer. De foto links is de jpg-opname rechtstreeks vanuit de camera, de foto rechts is gerealiseerd met volledige raw-workflow. Hiermee kon doortekening in de fletse lucht worden verkregen, contrast en dynamisch bereik in donkere en lichte partijen worden verbeterd en ook werden witbalans en verzadiging nog iets bijgesteld. Nabewerking in een fotobewerkingsprogramma was niet meer nodig. Wie beide foto’s goed vergelijkt, ziet bovendien dat de raw-converter de beeldvertekening van de gebruikte lens heeft gecorrigeerd. Dat valt het beste te zien bij het dak van het gebouw. Het perspectief is in de linkerfoto niet goed en is in de rechterfoto gecorrigeerd.